Auteur: Rob Hekkenberg

Het einde van de MessiniaanseZoutcrisis: contourietafzettingen op Sicilië

door: Gijs van Dijk (VU)
Zes miljoen jaar geleden sluit de Middellandse Zee zich af van de Atlantische Oceaan. Verdamping neemt de overhand en de Middellandse Zee verandert in een serie van kleine afgesloten zoute meertjes. Deze Messiniaanse zoutcrisis is al tientallen jaren onderwerp van onderzoek vanuit een breed scala aan aardwetenschappelijke disciplines.

Een van de onzekerheden die onderzoekers blijvend bezighoudt is de kwantificering van zeespiegelschommelingen, met name in de laatste fase van de crisis, ook wel de Lago-Mare genoemd.  Hoe verliep de overgang naar een grotendeels open verbonden Middellandse Zee ten tijde van het Plioceen? In deze lezing bespreek ik de sedimentologie van de prachtige afzettingen aan de zuidkust van Sicilië en plaats ik hun vormingsproces in de context van de meest recente inzichten over de Messiniaanse zoutcrisis. Zie ook hieronder de bijgaande presentatie.

De GEA-kring Rijnland organiseert jaarlijks de serie Leidse Winterlezingen, een serie boeiende lezingen over aarde, klimaat en mens. Wetenschappers vertellen over hun fascinerende onderzoeksresultaten en soms barre expedities. De lezingen vinden plaats in het Rijks Museum van Oudheden te Leiden.

Kerst-Nieuwjaarsgroet

Bij deze wensen wij, het bestuur van GEA kring Rijnland, jullie het allerbeste toe,
Een fijne Kerst en een heel jaar om van te genieten.

Zoals je weet gaan we per 1 januari verder als LVGA afdeling Rijnland. LVGA staat voor: Landelijke Vereniging voor Geologische Activiteiten.
Wij hopen na een voorspoedige start uit te groeien to een grote afdeling.

Met vriendelijke groet,
Jan Voskuil, Tom Kleijn, Youri Poslawsky en Rob Hekkenberg

(ps: de foto is genomen in de Alpen vlakbij Chamonix, waar de plooiingen goed te zien waren)

Neotektoniek in Nederland

GEA kring Rijnland, Leidse Winterlezing, Ronald van Balen (VU)

De GEA-kring Rijnland organiseert jaarlijks de serie Leidse Winterlezingen, een serie boeiende lezingen over aarde, klimaat en mens.
In december sprak Ronald van Balen over Geotektoniek.
De Alpiene orogenese heeft grote gevolgen gehad voor de bodembewegingen in Nederland en omstreken. Tijdens de laatste fase van de gebergtevorming was er sprake van een NW-ZO gerichte plaat-tektonische kracht, die zorgde voor opheffing van de Ardennen en het Rijns Massief (inclusief Zuid Limburg), en daling van de bekkens in de Nederlandse ondergrond. Deze fase is nog actief. De geschiedenis van de opheffing kunnen we onder andere reconstrueren uit de planatie-vlakken, en de re-organisatie van het Maas riviersysteem, en de terrassen van de Maas.

De tektonische bodemdaling vindt voor een belangrijk deel plaats d.m.v. verplaatsing langs breuken. De verplaatsingen langs de belangrijkste breukzones zijn vooral plotseling geweest (aardbevingen), en gingen gepaard met belangrijke aardbevingen. De breuk-verplaatsingen zijn nog steeds herkenbaar in het landschap, en ze zijn belangrijk geweest voor de ontwikkeling van de Maas.

Afgezien van plaat-tektonische krachten spelen ook ander processen een belangrijke rol bij de tektonische bodembewegingen: Eifel-vulkanisme beïnvloedt de opheffing van de Ardennen en de aardbevingen, tot op de dag van vandaag, en glacio-isostasie is belangrijk geweest voor aardbevingen tijdens de afloop van de laatste ijstijd.

Zie de bijgaande presentatie:

Sedimentaire structuren

GEA-kring Rijnland, Youri Poslawsky

Tijdens de bijeenkomsten van de werkgroep Algemene Geologie komen steeds interessante onderwerpen aan de orde. Op 27 oktober werd er verteld over allerlei structuren die een gevolg waren van de diverse vormen van sedimentatie. Ook werd duidelijk ingegaan op de positie en 3D bepaling van geologische structuren mbv het zogenaamde Wulffs net.
De discussie worden steeds gevoerd naar aanleiding van een presentatie. Die is hier dan ook bijgevoegd.

Asteroïdestof veroorzaakte een 15-jarige winter die dinosaurussen doodde, zeggen wetenschappers

Gepost door BeauHD op 31 oktober 2023 @ 03:00AM van de land-voor-tijd dept.
Afbeelding: Naturalis

Ongeveer 66 miljoen jaar geleden veroorzaakte de asteroïde Chicxulub een massa-extinctie.

Hierbij kwam driekwart van het leven op aarde om, inclusief de dinosaurussen. Een nieuwe studie suggereert dat fijn silicaatstof van de asteroïde, dat tot 15 jaar in de atmosfeer bleef, een belangrijkere rol speelde bij het veroorzaken van de inslagwinter en het uitsterven dan eerder werd gedacht. Phys.Org rapporten:

Fijn silicaatstof van verpulverd gesteente zou 15 jaar in de atmosfeer zijn gebleven en de temperatuur op aarde met maximaal 15 graden Celsius hebben verlaagd, aldus onderzoekers in een studie in het tijdschrift Nature Geoscience. […] Voor de studie was het internationale team van onderzoekers in staat om stofdeeltjes te meten waarvan werd gedacht dat ze afkomstig waren van vlak nadat de asteroïde was ingeslagen. De deeltjes werden gevonden op de Tanis-fossielenvindplaats in de Amerikaanse staat North Dakota.

Hoewel 3.000 kilometer (1.865 mijl) verwijderd van de krater, heeft de site een aantal opmerkelijke vondsten bewaard waarvan wordt aangenomen dat ze dateren van direct na de asteroïde-inslag in sedimentlagen van een oud meer. De stofdeeltjes waren ongeveer 0,8 tot 8,0 – micrometer – precies de juiste grootte om tot 15 jaar in de atmosfeer te blijven, aldus de onderzoekers.

Door deze gegevens in te voeren in klimaatmodellen die vergelijkbaar zijn met die van de huidige aarde, stelden de onderzoekers vast dat stof waarschijnlijk een veel grotere rol speelde bij de massa-extinctie dan eerder werd gedacht. Van al het materiaal dat door de asteroïde in de atmosfeer werd geschoten, schatten ze dat het 75 procent stof, 24 procent zwavel en één procent roet was. De stofdeeltjes “leggen de fotosynthese volledig stil” in planten gedurende ten minste een jaar, waardoor een “catastrofale ineenstorting” van het leven ontstaat, [zei Ozgur Karatekin, een onderzoeker aan de Koninklijke Sterrenwacht van België].

De kern van de aarde lijkt te zijn omgeven door een raadselachtige laag

Door: Carolyn Y. Johnson at The Washington Post, April 10, 2023

Geologen zeggen dat het grillige gebied op de grens tussen vloeibaar en vast gesteente ligt en mogelijk overblijfselen zijn van oude zeebodem

Photo: Earth, in a NASA and NOAA Suomi NPP satellite image. (Robert Simmon/Robert Simmon / NASA Earth Observatory)
En
Carolyn Johnson is a science reporter. She previously covered the business of health and the affordability of health care to consumers. 

Decennialang hebben wetenschappers gedebatteerd over de aard en oorsprong van wat sommige experts beschouwen als de meest abnormale en raadselachtige laag van het diepe binnenste van de aarde: de grens tussen de gloeiend hete vloeibare buitenkern en de vaste mantel eromheen. Nieuwe metingen van 15 seismische stations begraven in de sneeuw op Antarctica hebben onthuld dat deze vreemde grenslaag, bijna 2.000 mijl diep, ooit deel uitmaakte van het oppervlak. Het bewijs suggereert dat bij subductiezones, waar de ene tektonische plaat onder de andere duikt, de oude oceaanbodem naar beneden wordt geduwd en gedurende honderden miljoenen jaren naar de bodem van de mantel valt. De bevindingen, gepubliceerd in het tijdschrift Science Advances, bieden een kijkje in de geologische cycli die worden gevoed door tektonische platen. Ze bieden ook nieuwe aanwijzingen voor de manier waarop warmte door de vele lagen van de aarde beweegt.

Lees verder in:

Scientists have discovered a new core at the center of the Earth
https://www.washingtonpost.com/climate-environment/2023/02/24/new-earth-inner-core-layer-metallic-ball/

Ook heel interessant te lezen is:
The U.S. is about to open a new window into Earth’s mysterious insides – The Washington Post
https://www.washingtonpost.com/science/2023/07/18/earth-layers-high-pressure-laboratory/

De aardmantel lijkt geen kolkende poel te zijn

Kim van der Gouw interviewt Douwe van Hinsbergen, Volkskrant 21 april 2023,

Douwe van Hinsbergen is hoogleraar mondiale tektoniek en paleogeografie aan de Universiteit Utrecht. Hij doet onderzoek naar de bewegingen van de aardplaten.
Wetenschappers gaan zelden in één streep op het doel af. Een ode aan de onverwachte ontdekkingen. Vandaag: hoe geoloog Douwe van Hinsbergen tijdens zijn zoektocht naar goud ontdekte dat aardrijkskunde boeken mogelijk aan een nieuwe versie toe zijn.

‘Het is als vloeken in de kerk’. Ons onderzoek toont aan dat de aardmantel geen kolkende poel is, maar slechts een kalme vijver.‘
De aarde bestaat uit drie lagen, van binnen naar buiten: de aardkern, de aardmantel en de aardplaten. De aardmantel is een dikke stroop van gesteente. We dachten altijd dat de aardmantel kolkt, als oorzaak of gevolg van de bewegingen van de aardplaten.

‘Aardplaten bewegen langs het oppervlak van de aarde en duiken op sommige plekken de aardmantel in. Dat proces heet subductie. Wanneer een aardplaat naar beneden duikt, brengt hij water en mineralen in de aardmantel. Daardoor wordt de mantel licht ontvlambaar en ontstaan explosieve vulkanen. Het uiteinde van de subducerende aardplaat breekt na verloop van tijd af en zakt dan langzaam door de aardmantel naar beneden.

Blikseminslag creëert materiaal dat wetenschappers nog nooit hebben gezien

Gelezen in Scientias.nl, 12 april 2023, Door Vivian Lammerse

Het gaat om een zeldzaam brok fulguriet (of bliksembuis), met kleurrijke kristallen binnenin. Iets soortgelijks is nog nooit op aarde gevonden.

Enkele jaren geleden trof de bliksem een boom in de Amerikaanse plaats New Port Richey. En tijdens die inslag is er tot grote verbazing van wetenschappers een heel uniek, fosforrijk materiaal ontstaan, dat weleens onder een hele nieuwe minerale groep geschaard zou kunnen worden. “We hebben dit materiaal nog nooit van nature op aarde zien voorkomen,” zegt onderzoeker Matthew Pasek. “Soortgelijke mineralen zijn te vinden in meteorieten en in de ruimte, maar we hebben dit exacte materiaal nog nooit ergens gezien.”

Lees het hele artikel in:
https://scientias.nl/blikseminslag-creeert-materiaal-dat-wetenschappers-nog-nooit-hebben-gezien/
OF:
“USF geoscientist discovers new phosphorus material after New Port Richey lightning strike” – University of South Florida

Waterhuishouding van Rijnland (verleden – heden – toekomst).

GEA Kring Rijnland, Youri Poslawsky

Wat zijn de oorzaken en gevolgen voor Rijnland van klimaatveranderingen in het verre verleden, het heden en de toekomst? Dat Zuid-Holland zo goed bewoonbaar is, danken we aan eeuwenlange inspanningen om onze voeten droog te houden. Die inspanningen waren, zijn en blijven nodig om in te spelen op verschillende natuurlijke processen. De laatste duizenden jaren stijgt de zeespiegel met vele centimeters per eeuw.

Er is discussie over de vraag of de zeespiegelstijging in de toekomst wellicht zal versnellen. Minder discussie is er over het feit dat tegelijkertijd de bodem in onze regio daalt. De bodemdaling als gevolg van geologische processen van miljoenen jaren in aardlagen op grote diepte bedraagt ongeveer 10 cm per eeuw. Die bodemdaling is onder andere het gevolg van klimaatveranderingen in het verre verleden. De laatste honderden jaren daalt de bodem onder onze voeten echter in versneld tempo door processen in bodemlagen op geringere diepte. Dat zijn niet alleen processen van natuurlijke aard, zoals klimaatverandering, maar ook als gevolg van menselijk handelen. Wat staat Rijnland te wachten aan zeespiegelstijging én bodemdaling.

De GEA-kring Rijnland organiseert jaarlijks een aantal boeiende lezingen over aarde, klimaat en mens. Ze zijn bedoeld voor iedereen met belangstelling voor onze planeet. De lezingen worden gegeven door leden die goed zijn ingevoerd in de geologie.

Bijgaand kun je de presentatie nog eens zien:

Edelmetalen

Edelmetalen zijn zeldzame, natuurlijk voorkomende metallische chemische elementen met een hoge economische waarde.

Chemisch zijn ze weinig reactief, hebben een hoge glans en zijn gewoonlijk makkelijk vervormbaar. Meest bekend zijn de munt-metalen: goud en zilver.

Youri Poslawsky vertelde, op 15 april 2023, in de werkgroep Algemene Geologie van de LVGA afdeling Rijnland uitgebreid over dit onderwerp.

Zie de bijgaande presentatie