Compactie in het Groningen gasreservoir: wat gebeurt daar nou precies?

Ronald Peijnenburg (UU) vertelt tijdens de Leidse Winterlezing van 11-02-2024 over het Groningen gasveld. Dit veld vertoont sinds de jaren ’90 aardbevingen. Dat de aardbevingen veroorzaakt worden door de gaswinning daar is al geruime tijd duidelijk. Maar wat gebeurt daar nou precies? Daar was zeker na de Huizinge-aardbeving in 2012 veel belangstelling naar.

Dit leidde tot een groot onderzoek vanuit de NAM, waar zijn onderzoek aan Universiteit Utrecht onderdeel van was. Het aardgas in Groningen zit op drie kilometer diepte opgesloten in een laag zandsteen. Dat bestaat uit samengeklonterde zandkorreltjes, waar ruimte tussen zit. In die poriën zit aardgas. Tijdens gasproductie zakt het zandsteen een stukje in. In een lab bootste hij de condities op die diepte na, zoals hoge druk en temperatuur, en bekeek wat er gebeurde als je vervolgens gas onttrekt. Tijdens deze winterlezing zal hij dit onderzoek beschrijven, en ingaan op de resultaten die hierbinnen heb behaald. Hoe zakt een zandsteen in tijdens gesimuleerde gasproductie? Verschuiven de korreltjes ten opzichte van elkaar? Of barsten ze? En wat maken die korreltjes eigenlijk uit, nu de overheid van plan is in de komende jaren te stoppen met gasproductie in Groningen? Zie bijgaande presentatie

De Afdeling Rijnland van de Landelijke Vereniging voor Geologische Activiteiten (LVGA) (voorheen GEA Rijnland) jaarlijks de serie Leidse Winterlezingen, een serie boeiende lezingen over aarde, klimaat en mens. Wetenschappers vertellen over hun fascinerende onderzoeksresultaten en soms barre expedities. De lezingen vinden plaats in het Rijks Museum van Oudheden te Leiden

Wat de zwaartekracht onthult over het binnenste van planeten

Tijdens de Leidse Winterlezing van 13-01-2024 vertelt Bart Root (TUD):
Het levenswerk van prof. Vening Meinesz was om het zwaartekrachtveld van de aarde in kaart te brengen met talrijke onderzeebootexpedities. Bij deze expedities nam de professor een slingerapparaat mee, dat door de zeelieden gedoopt werd tot “Het Gouden Kalf”. Tot 1950 was dit het enige instrument dat het zwaartekrachtveld met een dergelijke precisie kon bepalen op de oceanen van de Aarde.

Deze expedities waren verantwoordelijk voor 37 jaar oceaan gravimetrie dat de continentale data completeerde tot globale kaarten van de zwaartekracht. De observaties maakte nieuwe studies mogelijk over het binnenste van onze planeet en liet de toepasbaarheid van globale zwaartekracht onderzoek zien. Uiteindelijk resulteerde dit in speciale zwaartekrachtsatellietmissies die het veld nog beter in kaart brachten. Door het Doppler effect van het radiosignaal in kaart te brengen kunnen wetenschappers de beweging van ruimtevaarttuigen bepalen en daardoor ook de ‘verstorende’ effecten van het zwaartekrachtveld. Deze techniek wordt ook toegepast met satelliet missies rond andere hemellichamen. Hierdoor zijn er van de verschillende planeten, manen en asteroïden kaarten van hun zwaartekracht veld. Hiermee krijgen we een blik in het binnenste van deze lichamen. Tijdens het college neem ik u mee langs dit hele proces en laat ik verschillende ontdekkingen zien die we hebben verkregen dankzij deze observaties. Gaat u mee op zwaartekracht expeditie in onderzeeboten en ruimtevaarttuigen? Zie ook bijgaande presentatie.

Vanaf 1 januari organiseert de Afdeling Rijnland van de Landelijke Vereniging voor Geologische Activiteiten (LVGA) jaarlijks de serie Leidse Winterlezingen, een serie boeiende lezingen over aarde, klimaat en mens. Wetenschappers vertellen over hun fascinerende onderzoeksresultaten en soms barre expedities. De lezingen vinden plaats in het Rijks Museum van Oudheden

Het einde van de MessiniaanseZoutcrisis: contourietafzettingen op Sicilië

door: Gijs van Dijk (VU)
Zes miljoen jaar geleden sluit de Middellandse Zee zich af van de Atlantische Oceaan. Verdamping neemt de overhand en de Middellandse Zee verandert in een serie van kleine afgesloten zoute meertjes. Deze Messiniaanse zoutcrisis is al tientallen jaren onderwerp van onderzoek vanuit een breed scala aan aardwetenschappelijke disciplines.

Een van de onzekerheden die onderzoekers blijvend bezighoudt is de kwantificering van zeespiegelschommelingen, met name in de laatste fase van de crisis, ook wel de Lago-Mare genoemd.  Hoe verliep de overgang naar een grotendeels open verbonden Middellandse Zee ten tijde van het Plioceen? In deze lezing bespreek ik de sedimentologie van de prachtige afzettingen aan de zuidkust van Sicilië en plaats ik hun vormingsproces in de context van de meest recente inzichten over de Messiniaanse zoutcrisis. Zie ook hieronder de bijgaande presentatie.

De GEA-kring Rijnland organiseert jaarlijks de serie Leidse Winterlezingen, een serie boeiende lezingen over aarde, klimaat en mens. Wetenschappers vertellen over hun fascinerende onderzoeksresultaten en soms barre expedities. De lezingen vinden plaats in het Rijks Museum van Oudheden te Leiden.

Neotektoniek in Nederland

GEA kring Rijnland, Leidse Winterlezing, Ronald van Balen (VU)

De GEA-kring Rijnland organiseert jaarlijks de serie Leidse Winterlezingen, een serie boeiende lezingen over aarde, klimaat en mens.
In december sprak Ronald van Balen over Geotektoniek.
De Alpiene orogenese heeft grote gevolgen gehad voor de bodembewegingen in Nederland en omstreken. Tijdens de laatste fase van de gebergtevorming was er sprake van een NW-ZO gerichte plaat-tektonische kracht, die zorgde voor opheffing van de Ardennen en het Rijns Massief (inclusief Zuid Limburg), en daling van de bekkens in de Nederlandse ondergrond. Deze fase is nog actief. De geschiedenis van de opheffing kunnen we onder andere reconstrueren uit de planatie-vlakken, en de re-organisatie van het Maas riviersysteem, en de terrassen van de Maas.

De tektonische bodemdaling vindt voor een belangrijk deel plaats d.m.v. verplaatsing langs breuken. De verplaatsingen langs de belangrijkste breukzones zijn vooral plotseling geweest (aardbevingen), en gingen gepaard met belangrijke aardbevingen. De breuk-verplaatsingen zijn nog steeds herkenbaar in het landschap, en ze zijn belangrijk geweest voor de ontwikkeling van de Maas.

Afgezien van plaat-tektonische krachten spelen ook ander processen een belangrijke rol bij de tektonische bodembewegingen: Eifel-vulkanisme beïnvloedt de opheffing van de Ardennen en de aardbevingen, tot op de dag van vandaag, en glacio-isostasie is belangrijk geweest voor aardbevingen tijdens de afloop van de laatste ijstijd.

Zie de bijgaande presentatie:

Sedimentaire structuren

GEA-kring Rijnland, Youri Poslawsky

Tijdens de bijeenkomsten van de werkgroep Algemene Geologie komen steeds interessante onderwerpen aan de orde. Op 27 oktober werd er verteld over allerlei structuren die een gevolg waren van de diverse vormen van sedimentatie. Ook werd duidelijk ingegaan op de positie en 3D bepaling van geologische structuren mbv het zogenaamde Wulffs net.
De discussie worden steeds gevoerd naar aanleiding van een presentatie. Die is hier dan ook bijgevoegd.

Waterhuishouding van Rijnland (verleden – heden – toekomst).

GEA Kring Rijnland, Youri Poslawsky

Wat zijn de oorzaken en gevolgen voor Rijnland van klimaatveranderingen in het verre verleden, het heden en de toekomst? Dat Zuid-Holland zo goed bewoonbaar is, danken we aan eeuwenlange inspanningen om onze voeten droog te houden. Die inspanningen waren, zijn en blijven nodig om in te spelen op verschillende natuurlijke processen. De laatste duizenden jaren stijgt de zeespiegel met vele centimeters per eeuw.

Er is discussie over de vraag of de zeespiegelstijging in de toekomst wellicht zal versnellen. Minder discussie is er over het feit dat tegelijkertijd de bodem in onze regio daalt. De bodemdaling als gevolg van geologische processen van miljoenen jaren in aardlagen op grote diepte bedraagt ongeveer 10 cm per eeuw. Die bodemdaling is onder andere het gevolg van klimaatveranderingen in het verre verleden. De laatste honderden jaren daalt de bodem onder onze voeten echter in versneld tempo door processen in bodemlagen op geringere diepte. Dat zijn niet alleen processen van natuurlijke aard, zoals klimaatverandering, maar ook als gevolg van menselijk handelen. Wat staat Rijnland te wachten aan zeespiegelstijging én bodemdaling.

De GEA-kring Rijnland organiseert jaarlijks een aantal boeiende lezingen over aarde, klimaat en mens. Ze zijn bedoeld voor iedereen met belangstelling voor onze planeet. De lezingen worden gegeven door leden die goed zijn ingevoerd in de geologie.

Bijgaand kun je de presentatie nog eens zien:

Sterren en planeten

Spreker
Kees Henstra, Algemene Geologie
Wanneer
18 mrt 2023
Waar
GEA Kring Rijnland

Kees Henstra vertelde tijdens een bijeenkomst van de werkgroep algemene geologie over sterren en planeten. Alle planeten in ons zonnestelsel kwamen aan de orde. Hij vertelde over de omloopbanen en termen als rotatie, precessie en nutatie b.v. ruimte-tijd kromming. Diverse theorieën over de botsing met Theia, een protoplaneet ter grootte van Mars, kwamen aan de orde.

De bijgaande presentatie, en vooral ook de begeleidende tekst geven meer inzicht.

De clou zit in de Klappersteen

Spreker
Jos van Oijen, GEA Kringavond
Wanneer
25 okt 2022
Waar
GEA Kring Rijnland

Dit onderwerp is nog het meest onder de aandacht geweest van archeologen i.v.m. de vroege, (pre-)historische ijzerwinning.

Jos van Oijen zal vertelde over de vreemde verschijnselen die aantrof in een verijzerde leem/klei-concretie uit Heerlen. De vergelijking met (reptielen) eieren zette mensen misschien op een verkeerd spoor, de specifieke deuken in de klapperstenen vertellen ons iets over de fysische gesteldheid van die objecten: een stevige, plastische wand die een minder consistente inhoud (meer gas en/of vloeistof bevattend) omsluit. Er lijken zich chemisch-fysische (misschien wel bepaalde ‘biologische’) processen te hebben afgespeeld die dat zouden hebben veroorzaakt (?)  

De GEA-kring Rijnland organiseert jaarlijks een aantal boeiende lezingen over aarde, klimaat en mens. Ze zijn bedoeld voor iedereen met belangstelling voor onze planeet. De lezingen worden gegeven door leden die goed zijn ingevoerd in de geologie.

Monzoni, Welke steen is dat?

Spreker
Rienk Arnoldus, Mineralogie
Wanneer
12 mei 2022
Waar
GEA Kring Rijnland

Tijdens deze bijeenkomst van de werkgroep mineralogie vertelde Rienk hoe hij probeert om een onbekende steen of gesteente te determineren. De bijgaande presentatie maakt een en ander duidelijk. De presentatie kan een handige lijdraad zijn voor het determineren in het algemeen.