LVGA afdeling Rijnland

De vorming van nieuwe oceaanbekkens, vulkanisme, gebergtevorming, aardbevingen: het zijn geologische processen die zich afspelen aan de oppervlakte of in de korst van de aarde. Wat drijft deze processen? Multidisciplinair onderzoek toont aan dat de motor gevormd wordt door een “magmamolen”, een kringloop van stijgende en dalende magmamassa’s — zoals in een lavalamp. Lichtere, gedeeltelijk gesmolten silicaatmassa’s stijgen op, terwijl koudere, zwaardere gesteentes afzinken naar de hete kern van de aarde. Deze gesteentes zullen opsmelten en opgenomen worden in de cyclus. De energiebron van de motor is dus de hitte in de aardkern. Het ophelderen van het werkingsprincipe van deze diepgelegen, onzichtbare motor is het gezamenlijke werk van geofysici, experimentele petrologen en geochemici. Jan Hertogen zal al deze puzzelstukjes op aanschouwelijke wijze toelichten en bijeenleggen, zodat er een begrijpelijk en tegelijkertijd fascinerend beeld ontstaat van de geheimzinnige krachten die onze aarde vormen.

Het stijgende CO2-gehalte van de atmosfeer zorgt voor een broeikaseffect met rampzalige gevolgen: daar is steeds minder twijfel over. Kunnen we dat gevaar bezweren? Het antwoord is: ja, natuurlijk! De natuur beperkt het CO2-gehalte van de atmosfeer door verweringsprocessen. Vulkanisme brengt steeds nieuwe CO2 in de atmosfeer. Verwering van bijvoorbeeld basalt haalt de CO2 daar weer uit, en legt deze vast in omzettingsproducten zoals krijt, kalksteen, en dolomiet. Enorme gebergtes, zoals de Dolomieten in Italie, zijn daarvan het resultaat. Een veel kleiner deel van de atmosferische CO2 komt in aardolie en steenkool terecht. Toch zit het probleem juist in dat veel kleinere deel. Doordat we voorraden die in honderden miljoenen jaren zijn opgebouwd, in luttele decennia terugbrengen in de atmosfeer, kan moeder natuur de toestroom niet bijbenen. Tenzij we haar een handje helpen. Als we nu snel verwerend gesteente op industriele schaal aan de aardoppervlakte brengen, dan kunnen we op natuurlijke wijze het CO2-overschot uit de atmosfeer krijgen. Het meest geschikt is gesteente dat het mineraal olivijn bevat. Dat kan moeiteloos grootschalig gedolven worden in open mijnen. De olivijn wordt gemalen en lokaal in de vorm van fijn zand uitgespreid. Het levert flink wat werkgelegenheid op in tropische landen en zorgt voor verbetering van de bodem. Deze natuurlijke manier van CO2-opslag, die zeer duurzaam is, is tot tien maal goedkoper dan het opslaan van CO2 in leeggepompte gasvelden. Over deze laatste methode wordt veel gesproken. Maar olivijnmijnbouw heeft de toekomst… Momenteel loopt een grootschalig experiment in de Noordoostpolder. Kom luisteren naar dit fascinerende verhaal!

In logistiek opzicht waren de Romeinen onovertroffen. Archeologen hebben ontdekt dat zij uiteenlopende producten in grote hoeveelheden over enorme afstanden vervoerden. Romeinse amforen, gemaakt in bepaalde delen van het Middellandse Zee gebied, vind je terug over het hele Rijk… Glas, gemaakt in Egypte en de Levant (het hedendaagse Israel en Libanon), werd geëxporteerd naar de verre uithoeken van de gekende wereld… Exclusieve marmers, gehouwen uit massieven op de Griekse eilanden of diep in de woestijn van Oost Egypte, kwamen terecht op de pleinen van Rome en andere grote steden… Maar hoe weten we dat? Gek genoeg zijn het juist geologen die op dit punt beschikken over de ontbrekende puzzelstukjes. Patrick Degryse zal uit de doeken doen hoe een geoloog de herkomst van een object kan afleiden uit zijn grondstoffen. Vervolgens laat hij zien hoe een archeoloog op basis daarvan handelspatronen kan reconstrueren, en mogelijk zelfs de filosofie die daarachter heeft gestoken. Een adembenemend multidisciplinair verhaal dat u niet mag missen…

Na het overdonderende succes van vorig seizoen zal prof. dr. Henk Brinkhuis wederom een multimediale Leidse Winterlezing verzorgen. Ook deze keer ligt de roemruchte Arctic Coring Expedition naar de Noordpool aan de basis, ditmaal in combinatie met werk in andere oceanen, en de aanstaande expeditie naar Antarctica. Ging het de vorige keer vooral over de vraag waarom het 55 miljoen jaar geleden zo heet was — met een watertemperatuur van 23 graden op de Noordpool —, deze keer ligt de focus op de snelle afkoeling die op het “thermale maximum” gevolgd is. En hoe komt het dat er 33 miljoen jaar geleden continentaal ijs ontstond op Antarctica? Een plotselinge, overmatige groei van de zoetwaterplant Azolla in de Noordeljke IJszee zou daar wel eens een rol in gespeeld kunnen hebben. Duidelijk wordt ook dat de huidige klimaatmodellen nog vele witte vlekken bevatten. Erg geruststellend is dat overigens niet. De lezing zal opgeluisterd worden met spectaculaire filmbeelden en geluid. Kom het beleven